در «بنیاد تعاون زندانیان» ایده‌ها و حمایت‌های معنوی در خدمت توسعه اشتغال زندانیان به کار گرفته می‌شود
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران، صدودومین نشست از سلسله‌نشست‌های «یک چای، یک تجربه»، دوشنبه ۲۷ مردادماه ۱۴۰۴ با حضور ناصر جعفرقلی؛ مدیرعامل سابق «بنیاد تعاون زندانیان» و جمعی از فعالان اجتماعی و نمایندگان خیریه‌ها و سمن‌ها، در محل آکادمی خیر ایران برگزار شد.
جعفرقلی در این نشست بیان کرد: من ناصر جعفرقلی هستم. تا دیروز سرپرست بنیاد تعاون زندانیان بودم و احتمالاً به عنوان مشاور هیئت‌مدیره ادامه خواهم داد. از سال ۱۳۶۰ در قوه قضائیه استخدام شدم و بعد از یکسال به زندان منتقل شدم. از آن زمان تاکنون در بخش زندان‌ها خدمت کرده‌ام. در ابتدا هشت سال به عنوان کارمند و سپس به عنوان کارشناس بهداشت و درمان فعالیت داشته‌ام. علت این موضوع نیز دوره مدیریت بیمارستانی بود که گذراندم.
وی در ادامه افزود: در آن زمان شورای سرپرستی وجود داشت و سازمان زندان‌ها شکل نگرفته بود. در سال ۱۳۶۴ این شورا تبدیل به سازمان زندان‌ها شد و از سال ۱۳۶۷ من به عنوان مدیرکل برنامه‌ریزی سازمان زندان‌ها شروع به کار کردم. ۲۰ سال به عنوان مدیرکل برنامه، بودجه و تشکیلات سازمان زندان‌ها فعالیت کردم و ساختار فعلی که می‌بینید، توسط ما نوشته شده است. در آن زمان ساختار مشخصی وجود نداشت و نیروی انسانی باید بهبود می‌یافت.
جعفرقلی اظهار داشت: پس از آن به عنوان مدیرکل زندان‌های استان فارس منصوب شدم و شش سال رئیس زندان استان فارس بودم. زندان عادل‌آباد که شاید خطرناک‌ترین زندان کشور بود، در آن زمان حدود چهارهزار نفر مددجو داشت که ۷۰۰ نفر آنان زیر حکم اعدام بودند. این در حالی بود که در تهران با جمعیت ۴۰ هزار نفر زندانی، هیچ زندانیِ زیر حکم اعدامی وجود نداشت. مردم شیراز افراد بسیار خوب، خوش‌اخلاق و مهربانی هستند، اما عشایر منطقه به دلیل داشتن فرهنگ تیراندازی و خشونت موجب شده بودند که درگیری‌های زیادی در منطقه رخ دهد. روزی که من می‌خواستم وارد زندان عادل‌آباد شوم، افراد می‌گفتند ممکن است شما را نیز کتک بزنند و ورودم بسیار دشوار بود. گزارش‌ها، مستندات و اسناد دقیقی وجود دارد که چه اتفاقاتی افتاده است.
ساخت ۲۰ زندان بدون کمک‌های دولتی
وی افزود: ما در استان فارس با همکاری زندانیان، ۲۰ زندان ساختیم یا اینکه به جای ساخت، ظرفیت آنها را دو برابر کردیم، بدون اینکه بودجه‌ای از دولت دریافت کنیم. زندان نی‌ریز نمونه‌ای است که ظرف هشت ماه با کار زندانیان ساخته شد و هم‌اکنون به خوبی کار می‌کند. زندان فسا و زندان نورآباد نیز به همین صورت با همکاری زندانیان ساخته شده‌اند. زندان‌ها ظرفیت بسیار خوبی دارند و علاوه بر تهدید، فرصت‌های عالی برای اشتغال و بازسازی هستند. پس از اتمام دوره مدیریت زندان‌های فارس، من قائم‌مقام ستاد دیه کشور بودم، سپس مدیرکل فرهنگی قوه قضائیه شدم و پس از بازنشستگی نیز به عنوان یار ذخیره به انجمن حمایت از زندانیان و بنیاد تعاون زندانیان کمک کردم. اکنون سه سال است که در بنیاد تعاون زندانیان خدمت می‌کنم.
جعفرقلی در بخش دیگری از صحبت‌های خود، با اشاره به سابقه بنیاد تعاون زندانیان گفت: این بنیاد نزدیک به ۸۵ سال سابقه دارد و در طول این سال‌ها، افراد مختلفی آمده‌اند و هر کدام به نوبه خود کار‌های بسیار خوبی انجام داده‌اند. امروز نیز ما در ادامه همان مسیر در خدمت شما هستیم.
وضعیت اشتغال زندانیان چگونه است؟
وی درباره وضعیت اشتغال زندانیان اظهار کرد: اکنون ۴۰ هزار نفر کارگر داریم که در حال کار هستند و حدود ۱۶۰ هزار نفر دیگر نیز آماده کارند، اما ظرفیت لازم برای به کارگیری آنها در زندان‌ها وجود ندارد. در مجموع، نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر زندانی مشمول مقررات اشتغال هستند. از این ۴۰ هزار نفر، حدود ۲۰ هزار نفر داخل زندان‌ها مشغول کارند و کمی بیشتر از ۲۰ هزار نفر نیز در خارج از زندان‌ها، در کارخانه‌ها و مکان‌های مختلف فعالیت می‌کنند. اشتغال مهم‌ترین فعالیتی است که می‌توان در راستای اصلاح و تربیت زندانیان انجام داد. سازمان زندان‌ها نیز اقدامات زیادی در این زمینه انجام داده است؛ از برگزاری کلاس‌های قرآن و سوادآموزی گرفته تا حرفه‌آموزی، تئاتر، موسیقی، هنر، فوتبال و سایر فعالیت‌های ورزشی. اما در میان همه اینها، اشتغال بیشترین و مؤثرترین نقش را دارد.
مدیرعامل سابق بنیاد تعاون زندانیان افزود: وقتی یک زندانی مشغول به کار می‌شود، کار کردن به‌صورت خودکار اثر فرهنگی و تربیتی دارد، حتی اگر خودمان متوجه نباشیم. این موضوع فقط مختص زندانی‌ها نیست، بلکه در جامعه هم همین‌طور است. اگر به اطراف نگاه کنید، می‌بینید کسی که در محله دردسرساز بوده است، وقتی مشغول به کار می‌شود، رفتار و منش او تغییر می‌کند. اشتغال اثر بسیار مهمی در اصلاح فرد و جامعه دارد. اگر مسئولان واقعاً به موضوع اشتغال توجه کنند، بسیاری از مشکلات به‌طور طبیعی حل می‌شود. پاشنه آشیل کشور، اقتصاد است. متأسفانه برخی هنوز این را باور نکرده‌اند. در حوزه کاری خودم دیده‌ام که وقتی با هزار مشکل مواجه می‌شویم، اگر فقط پنج مشکل کلیدی را حل کنیم، ۷۰۰ مشکل دیگر به‌صورت خودکار رفع می‌شوند، بدون اینکه نیازی به مداخله مستقیم باشد. در همین راستا یکی از اقداماتی که در کشور باید جدی گرفته شود، بحث کارآفرینی است. شما بزرگواران که برای رفع مشکلات افراد مستضعف گرد هم آمده‌اید، دارید قدم در همین مسیر می‌گذارید؛ چراکه وقتی یک نفر دچار مشکل می‌شود، یک جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
برخی زندانیان حقوق ۹۰ میلیون تومانی می‌گیرند
جعفرقلی با اشاره به پیشرفت‌های بنیاد تعاون زندانیان در حوزه اشتغال زندانیان بیان کرد: خدا را شکر در زندان‌ها به مسئله اشتغال توجه ویژه‌ای شده و بنیاد تعاون به شدت در این زمینه فعال است. وقتی من به این بنیاد آمدم، بررسی دقیقی انجام دادم و نقاط ضعف، تهدید‌ها و فرصت‌ها را شناسایی کردم. یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف ما، استفاده نامناسب از امکانات موجود بود. امروز زندانیانی داریم که مشغول به کار هستند و ماهانه ۹۰ میلیون تومان حقوق می‌گیرند. یک کارآفرین به من گفته است اگر این زندانی آزاد شود، حقوقش را به ۱۵۰ میلیون تومان افزایش می‌دهد؛ چراکه کار او ارزش بسیار بالایی دارد. زندانیان ظرفیت بالایی برای ارائه خدمات خوب و دریافت حقوق مناسب دارند. صنایع دستی زندان‌ها حتی از بازار اصفهان هم بهتر است. هر کدام از دوستان اگر نمونه‌ای را ببینند، متوجه می‌شوند این کار تولید زندان است و با کار هنرمندان بیرون قابل مقایسه نیست.
وی افزود: در دفتر ما نمونه‌هایی وجود دارد که به صورت معمولی به خارج از کشور صادر نمی‌شوند، بلکه مستقیم به آلمان و اروپا می‌روند. برخی از فرش‌های خاص که در زندان‌ها بافته می‌شود، هرچند ارزش مادی پایین‌تری دارند، اما به دلیل کیفیت و قیمت مناسب، مشتریان خارجی زیادی دارند. این نشان می‌دهد زندانیان توانایی انجام کار‌های با کیفیت و ارزشمند را دارند، البته به شرط آنکه مدیریت مناسبی بر کار‌ها نظارت داشته باشد. در رویکرد جدید خود نیز از روش‌های قدیمی فاصله گرفته‌ایم و استراتژی مشارکت با کارآفرینان و سرمایه‌گذاران را در پیش گرفته‌ایم تا روند اشتغال و تولید را توسعه دهیم.
تفاوت فعالیت‌های انجمن حمایت از زندانیان و بنیاد تعاون زندانیان
جعفرقلی، درباره تفاوت فعالیت‌های انجمن حمایت از زندانیان و بنیاد تعاون زندانیان توضیح داد و گفت: در انجمن، از خیرین کمک‌های مالی دریافت می‌کنیم تا بتوانیم زندانیان را آزاد کنیم یا به خانواده‌های آنها خدمات ارائه دهیم. اما در بنیاد خیریه‌ای که راه انداخته‌ایم، رویکردمان متفاوت است. ما دنبال پول نیستیم، بلکه ایده، حمایت معنوی و راهکار می‌خواهیم تا بتوانیم اشتغال زندانیان را توسعه دهیم. خدا را شکر، کار به خوبی پیش می‌رود و امیدوارم بتوانیم در این مسیر گام‌های موثری برداریم. هدف ما این است که محصولاتی تولید کنیم که هم برای داخل زندان‌ها کاربرد داشته باشد و هم نیاز جامعه را تأمین کند. در این راستا، کنسرسیومی با برخی سرمایه‌داران و متخصصان تشکیل داده‌ایم تا به‌صورت مشترک تولید کنیم. در برخی حوزه‌ها به مرحله عقد تفاهم‌نامه رسیده‌ایم و قرارداد‌های نهایی در دست امضا است که به زودی عملیات اجرایی آن آغاز می‌شود. نمونه این تولیدات شامل آب معدنی و نوشابه است که عملیاتی شده‌اند.
وی درباره سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های پاک گفت: ما به شدت در زمینه تولید برق خورشیدی و استفاده از انرژی‌های پاک سرمایه‌گذاری می‌کنیم. با همکاری کارآفرینان و سرمایه‌داران، زمین‌های متعددی در اختیار داریم و قرارداد بزرگی برای تولید هزار و ۵۰۰ مگاوات انرژی پاک در دست نهایی شدن است که احتمالاً چهارشنبه امضا خواهد شد. این پروژه بزرگترین مجموعه تولید انرژی پاک در کشور خواهد بود؛ چراکه ظرفیت کل کشور در حال حاضر حدود هزار و ۱۰۰ مگاوات است. هدف ما این است که پروژه‌ای اجرا کنیم که هم برای سرمایه‌گذاران سودآور باشد و هم از نیروی زندانیان در آن استفاده کنیم و در نهایت، منابع مالی ایجادشده را برای اشتغال مجدد زندانیان به کار بگیریم.
جعفرقلی، درباره اهمیت پیشگیری در حوزه زندان‌ها گفت: همه ما می‌دانیم که پیشگیری هزاران برابر، مقدمه درمان است و در بسیاری از موارد، هزینه درمان ده‌ها برابر پیشگیری است. اگر به پیشگیری توجه کنیم، حتی یک‌دهم یا یک‌صدم هزینه درمان را صرف خواهیم کرد و مشکلات حل می‌شوند. گاهی هزینه‌های درمانی به حدی زیاد است که جبران آن غیرممکن می‌شود. اگر بتوانیم به خانواده‌های زندانیان کمک کنیم که در بسیاری موارد بیشتر از خود زندانیان مظلوم هستند، می‌توانیم پیشگیری مؤثری داشته باشیم. زندانیان در زندان امکانات و خدمات دارند، اما خانواده‌های آنها در محرومیت کامل زندگی می‌کنند و زن و فرزندان این خانواده‌ها ممکن است دچار آسیب‌های جدی شوند.
وی ادامه داد: اگر به خانواده زندانیان نرسیم، تعداد زندانیان که اکنون حدود ۲۰۰ هزار نفر است، طی ۱۰ سال آینده به ۵۰۰ هزار و حتی ۷۰۰ هزار نفر افزایش خواهد یافت. در ابتدای انقلاب تنها ۳۰ هزار زندانی داشتیم ولی اکنون تعداد زندانیان به ۲۷۰ هزار نفر رسیده است که یکی از بالاترین آمار‌ها در جهان است. علت عمده این افزایش، مشکلات اقتصادی است. من بسیاری از زندانیان را دیده‌ام و با آنها زندگی کرده‌ام. آنها از ما بهتر هستند. شرایط سخت اقتصادی آنها را به این وضعیت رسانده است. اگر شرایط ما را داشتند، قطعاً بهتر از ما بودند و اگر ما جای آنها بودیم، شاید بدتر از آنها می‌شدیم. باید باور کنیم که این افراد در شرایط سخت قرار گرفته‌اند و حق دارند رفتار‌های خاصی داشته باشند.
نحوه حقوق و طبقه‌بندی زندانیان در زندان
جعفرقلی، درباره حقوق و طبقه‌بندی زندانیان گفت: در زندان‌ها شرایط حقوق متفاوت است. زندانیانی داریم که ماهانه ۹۰ میلیون تومان حقوق می‌گیرند و برخی دیگر حدود سه میلیون تومان. اما میانگین حقوق زندانیان بالای شش میلیون تومان است. قبلاً زندانیان بر اساس جرمشان طبقه‌بندی می‌شدند؛ مثلاً معتادان در یک بند و قاتلان در بند دیگر بودند، اما این روش تغییر کرد و طبقه‌بندی بر اساس شخصیت افراد انجام می‌شود. اگرچه این سیستم هنوز به صورت نیم‌بند اجرا می‌شود. برای مثال، یک فرد معتاد که پزشک است و شخصیت محترمی دارد، نباید با فردی که سابقه کارتن‌خوابی و سرقت دارد در یک بند نگهداری شود. اکنون طبقه‌بندی بر اساس شخصیت انجام می‌شود، اما در عمل این کار به طور کامل اجرا نمی‌شود. برای هر زندانی پرونده‌ای تشکیل می‌شود و افراد ارزیابی می‌شوند. کسانی که از شورای طبقه‌بندی زندان رأی اشتغال می‌گیرند، به بنیاد تعاون زندانیان معرفی می‌شوند.
وی در ادامه اظهار داشت: وظیفه اصلی بنیاد تعاون زندانیان، ایجاد اشتغال برای زندانیان است، اما وظایف فرعی نیز داریم. مثلاً حمایت از آسیب‌دیدگان. ممکن است یک زندانی به دیگری آسیب زده باشد و آن فرد دچار مشکلات و حتی مجرم شود. ما مواردی از این دست را داشته‌ایم. بنیاد تعاون زندانیان یک نهاد غیردولتی است و در اساسنامه آن حتی عنوان «نهاد اقتصادی خصوصی» یا «دولتی» ذکر نشده است. مدیرعامل مثل مدیران نهاد‌های خصوصی عمل می‌کند، معاملات انجام می‌دهد و از بنیاد تعاون مالیات گرفته می‌شود که این یک اشتباه بزرگ است. بنیاد تعاون، نهادی خصوصی است که به صورت مستقل و خصوصی اداره می‌شود و در فعالیت‌های اقتصادی، تجاری، واردات، صادرات، خرید و فروش و ساخت‌وساز آزاد است. هرچند تحت نظارت قوه قضائیه قرار دارد، مجمع عمومی بنیاد را رئیس قوه قضائیه تشکیل می‌دهد و اعضای هیئت‌مدیره با پیشنهاد رئیس سازمان زندان‌ها و انتخاب رئیس قوه تعیین می‌شوند. ما یک مؤسسه خصوصی غیرانتفاعی هستیم و تمامی درآمد‌های ما باید صرف زندانیان و خانواده‌های آنان شود؛ ابتدا برای ایجاد اشتغال و سپس حمایت از خانواده‌ها.
در سراسر کشور نزدیک به هزار کارگاه داریم
جعفرقلی، به گستردگی فعالیت‌های بنیاد تعاون زندانیان اشاره کرد و گفت: در سراسر کشور نزدیک به هزار کارگاه و حدود هزار فروشگاه داریم. همچنین زمین‌های کشاورزی بزرگی در اختیار داریم. به عنوان مثال، در جنوب تهران شرکت کشاورزی فدک را داریم که حدود ۱۲ هزار گوسفند و نزدیک هزار شترمرغ دارد که تعداد آنها رو‌به‌افزایش است. حدود هزار و ۶۰۰ هکتار زمین کشاورزی و ۶۰۰ هکتار باغ پسته نیز داریم. همچنین در ساوه ۲۰۰ هکتار باغ پسته داریم که امسال برداشت بسیار خوبی داشتیم و رکورد زدیم. بزرگترین مزرعه شترمرغ کشور متعلق به ما است. علاوه‌بر‌این‌ها، معادن و پالایشگاه نیز در دارایی‌های بنیاد وجود دارد.
وی درباره وضعیت فعلی بنیاد گفت: اگرچه راندمان کاری خوبی داریم، اما به وضعیت مطلوبی که خودمان انتظار داریم نرسیده‌ایم. در حال حاضر حدود ۱۶۰ هزار زندانی منتظر اشتغال هستند، اما سرمایه کافی برای ایجاد کار وجود ندارد. همچنین نزدیک ۲۰۰ هزار خانواده زندانی خارج از زندان با میانگین درآمد سه میلیون تومان زندگی می‌کنند که در شرایط کنونی بسیار دشوار است. میانگین حقوق زندانیان حدود شش میلیون تومان است، در حالی که باید به حدود ۱۵ میلیون تومان برسد؛ بنابراین ما از وضعیت فعلی راضی نیستیم و فاصله زیادی با وضعیت مطلوب داریم.
جعفرقلی درباره وضعیت زنان زندانی گفت: زنان زندانی تنها پنج درصد از کل جمعیت زندانیان را تشکیل می‌دهند و بسیاری از آنها بی‌گناه هستند و به دلیل مشکلات خانوادگی مانند پدر، شوهر یا برادر به زندان افتاده‌اند. ما تلاش می‌کنیم فضایی فراهم کنیم که فرزندان زنان زندانی شرایط بهتری داشته باشند و با کمک بهزیستی، سعی داریم کودکانی که در زندان همراه مادرانشان هستند، کمتر در زندان بمانند. اما گاهی ناچاریم از اینکه این کودکان در شرایط سخت زندان زندگی کنند. تمام تلاش ما این است که برای زندانیان دارای فرزند شرایط مناسب‌تری فراهم کنیم.
ایجاد شبکه اجتماعی «شهاب» برای اشتغال زندانیان
وی در پایان صحبت‌های خود، درباره سامانه اشتغال بنیاد گفت: ما شبکه اجتماعی «شهاب» را برای اشتغال زندانیان ایجاد کرده‌ایم که افراد و گروه‌های زیادی در آن حضور دارند و سعی می‌کنیم به بخش اجتماعی کمک کنیم. در این سامانه هیچ هزینه‌ای از کاربران گرفته نمی‌شود و این بستر جای خوبی برای اشتغال زندانیان است.
